Feyziye Özberk yazdı: Orhan Veli ve Fazıl Hüsnü Dağlarca’yı dünyaya tanıtan şair bakan

Bu yazımla birinci Kültür Bakanımız Talât Sait Halman’ı anmak istiyorum. Şair, müellif, tercüman, bürokrat, diplomat, akademisyen, bakan ve siyasetçi Halman. Onu on yıl evvel 5 Aralık günü kaybettik. Bu türlü kıymetlerimizin kaybı çok acı… Lakin yaşayan ya da yitirdiğimiz pek çok bu türlü birikimli yurtsever insanımızın olduğunu bilmek de gurur ve umut verici.

Değerli müzik insanı Ekrem Ataer’in, Aydınlık gazetesinde yayımlanan 5 Aralık 2024 tarihli yazısı, Talât Halman’ın ne kadar başarılı, inanılmaz birikimli, derin bir kültür adamı olduğunu tekrar hatırlattı. Öncelikle bu kadirbilir ve hoş yazısı için Ekrem Ataer’e teşekkür ediyorum.

Talât Halman’ın muvaffakiyetleri dünya çapındadır. Türkiye’nin birinci Kültür İşleri Büyükelçisi, Birleşmiş Milletler’de baş delege yardımcısı, Türk Dil Kurumu Bilim Kurulu üyesi, Columbia, Princeton, Pennsylvania üniversiteleri öğretim üyesi, 10 yıl New York Üniversitesinde profesör, Bilkent Üniversitesi Yakın Doğu Lisanları ve Edebiyatları Kurucu Kısım Başkanı, UNESCO yönetim kurulu üyesi, UNICEF Türkiye Ulusal Komitesi lideri ve İKSV Mütevelliler Kurulu Başkanı…

İlk Kültür Bakanımız Talât Halman, birebir vakitte dünyaya sevgili şairlerimiz Fazıl Hüsnü Dağlarca’yı ve Orhan Veli’yi tanıtan edebiyat adamıdır. Bilhassa Shakespeare’den yaptığı çeviriler, harikadır. Yapıtları; Almanca, Çince, Farsça, Fransızca, Hintçe, İbranice, İspanyolca, Rusça ve Urduca lisanlarına çevrilmiştir. Tam hakkını verecek olursak Talât Halman, örnek yani dört dörtlük bir Kültür bakanıdır.

AKLIN YOLU BİNDİR

Talât Halman’ı, kendisiyle yapılan bir ırmak söyleşi kitabını okuduğumda daha yakından tanımış ve çok sevmiştim. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’ndan çıkan yapıtın tam ismi: Aklın Yolu Bindir, “Talât S. Halman Kitabı”

Talât S. Halman Kitabı, Cahide Birgül’ün Halman’la yaptığı uzun söyleşilerin eseri. Birgül’ün
anlatımıyla, neredeyse yedi ay konuşmuşlar.

“Bu kitabın maksadı, Talât Halman’ı kendi gözünden olabildiğince ‘sahici’ anlatabilmek…” diyen Birgül, Halman’ın kişiliğiyle ilgili şu müşahedesini aktarıyor: “Çok kırılgan, kırılınca da telafisi güç bir kişilik seziyorsunuz. (…) kale duvarlarına varmadan geçmeniz gereken derin ve çalkantılı bir ırmak var. Sanıyorum en yakınında olanlar bile geçememiştir o ırmağı…”

YAŞAMÖYKÜLERİ

Yaşamöyküleri, anılar okur olarak daima ilgimi çeker. Onlara öncelik verir, farklı bir tat alarak okurum. Diğer hayatlarla, farklı anılarla zenginleşir, keyifli olurum. Onlar, yaşama yeni bir güçle sarılmamı sağlarlar.

Nedir anıları alımlı kılan? Ömrün gizlerini öğrenmek isteyişimiz mi?

Roman ve öykü birer kurmacayken, anıların yaşanmışlıkların bellekte kalan izleri oluşu mu onları tesirli yapan? Onlarda kendimizi, kendi hislerimizi bulduğumuzu mu hissederiz? Beşerler ortasındaki yazgı birliğini, benzerliğini görmek mi bizi anılara çeker? Yapıtlarıyla tanıdığımız ünlü şahısları; insan özellikleriyle, yanılgı ve sevaplarıyla daha bir yakından mı tanımak isteriz?

Halman, yaşamöyküsü ve gibisi yazınla ilgili olarak şunu söylüyor: “Daima günceye, otobiyografiye, anı yazmaya bir antipati vardır bende… Olağanüstü beğendiğim bir çeşittir, ancak kendimi açıklamak istemiyordum. (…) Samimi söyleyeyim, bu ‘Nehir Söyleşi’yi yapmamayı, bu kitabın çıkmamasını tercih ederdim.”

Aklın Yolu Bindir’den, Talât Sait Halman’ın aralı tavrına, etrafına geçirdiği “zırh”a rağmen kolay kolay yaralanan hassas, çok oranda ölçülü kişiliğini tanıyoruz.

Talât Halman; aydın, hali vakti düzgün, esaslı bir aileden geliyor. Yetişmesinde ailesinin kıymetli bir tesiri var. Epeyce güçlü bir lise eğitimi görmüş. Onu ömür uzunluğu etkileyen aydın, sanatçı öğretmenlerle tanışmış. Farklı bir kültürü o lisandan izleyecek, yazacak yetkinlikte yabancı lisan biliyor. Kendine güvenen, özgün bir insan… Çalışma, okuma ve öğrenmenin zevkini tatmış.

Talât Halman, Türkçe konusunda çok ihtimamlı: “Benim için lisana hürmet çok kıymetlidir. Kendi lisanımızı pak tutmaya, yabancı sözlerin istilasından uzak tutmaya çalışıyorum.(…) Birinci computer’ler geldiğinde ‘kompüter’ diyorduk. Lakin Profesör Aydın Köksal çıktı, bilgisayarla ilgili birçok tabirler yarattı. Bugün artık pek az insanımız ‘kompüter’ diyor. Sözleri yaratmazsak kavramlardan da uzak kalacağız. O kavramları öğrenebilmek ve kullanabilmek için birkaç yabancı lisanı kusursuz bilmek mecburiliği doğacak.”

ÇALIŞMAK HAYATININ ASLI HALİNE GELMİŞ

Düşünmek, okumak, yazmak, tartışmak, öğretmek, öğrenmek, üretmek, özetle çalışmak Talât Halman için; nefes almak, su içmek üzere olağanlaşmış, hayatının temeli haline gelmiş. Acıların üstesinden gelmeyi de bu ağır çalışmayla başarmaya gayret harcamış…

Talât Halman konuşurken yüreğindeki o, onmaz derin yarayı da açıklamış: “…çalışmalarımı sürdürmem, biraz da emekli olmayı kabul etmediğim için… Ama asıl sebep, daha da acıklı… Bilhassa oğlum Sait’in vefatından sonra… Bu formda avutuyorum kendimi… Âtıl kalırsam, hayatla günü gününe dinamik bağlantımı kesersem, fiilen bir yerlerde çalışmazsam, bir şeyler yapmazsam unutamayacağım felaketlerim var. (…) Saplanmış bir hançer, hiçbir vakit çıkaramıyorsunuz onu. Ben çıkaramadım. Tahminen zayıflığımdan… Ne var ki bir deva bulamadıysanız, o hançeri yüreğinizde hissederek yaşamak zorundasınız, buna katlanmalısınız…”

Attilâ İlhan da annesini babasını kaybeden Selim İleri’ye yazdığı bir mektupta, “Yalnızca çalışmak,
yazmak kurtarır…” diyordu.

ŞAİR TALÂT HALMAN

Halman, şiir kitaplarının az ilgi gördüğünden yakınıyor ve şunu söylüyor: “Buna çok üzülüyorum… Zira ben her şeyden evvel şair olarak tanınmak istiyordum.”

Bence siteminde haksız da sayılmaz. Aşağıdaki dizelerin, büyük acılar yaşamış usta bir şaire ilişkin olduğu çabucak anlaşılmıyor mu? (Talât Halman bu şiiri, 1948’de ölen babası Amiral Sait Halman ile 1983’te ölen oğlu Sait Halman için yazmış. Aşağıdaki dizeleri bu şiirden aldım.)

“BABA, ÖLÜM

Taflanların arasında

Ölü yavrusunu yalıyordu bir kedi

Diriltmeyi umarak…

Başını kaldırıp bize baktı da,

Tımarhane geceleri gibi

Çığlık çığlığa bir sessizlik

Işıldadı gözlerinde.”

Ve şu dizeler:

“Erkekler utanmasaydı gözlerini yakan tuzdan,

kim bilir

Belki yalnız vefatı değil,

Yaşamı da hiçe sayan

İki çocuk gibi

Yürüyecektik yazgımızdan öteye.”

Ders sırasında geçirdiği kalp krizi sonucu ortamızdan ayrılan Şair Talât Halman’ı hürmet, sevgi ve özlemle
anıyorum.

Feyziye Özberk

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir